Με ιδιαίτερη χαρά αποδέχθηκα την πρόσκληση να ομιλήσω στη σειρά των Ακαδημαϊκών Διαλόγων και ευχαριστώ ταπεινώς τον Πανοσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη π. Αρσένιο Χαλδαιόπουλο για την τιμή...
Ο τίτλος της αποψινής ομιλίας είναι όντως λίγο περίεργος, αλλά νομίζω ότι σε συνδυασμό και με την εκδήλωση που ακολουθεί, της κοπής της βασιλόπιτας των ιεροψαλτών, προδιαθέτει κάπως για το περιεχόμενο της ομιλίας. Μουσικό Σύμπαν λοιπόν κι ας ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση, για να εκτοξεύσουμε νου και καρδία προς την άνω και την εις βάθος αναφορά προς τις μουσικές συμπαντικές δομές τόσο στο μικρόκοσμο, όσο και στον μακρόκοσμο, όπως αυτές καταγράφονται επί του παρόντος κατά τη σύγχρονη επιστημονική θεώρηση.
Το Σύμπαν παίζει μουσική, μάλλον δε εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική. Το Σύμπαν είναι ένας ακοίμητος ψαλμωδός. «Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δε χειρών Αυτού αναγγέλει το στερέωμα».
Όπως οι περισσότεροι ίσως γνωρίζουν, το κάθε τι μέσα στην υλική συμπαντική δημιουργία αποτελείται από βασικά δομικά στοιχεία της ύλης. Η επιστήμη κατά τον εικοστό αιώνα, ερειδομένη στην αρχαιοελληνική φιλοσοφία, ιδία δε στην ατομική θεωρία των Λευκίππου και Δημοκρίτου, κατοχύρωσε την αλήθεια της σύστασης της ύλης από τα άτομα, τα μικροσκοπικά σωματίδια που ενώνονται και σχηματίζουν τα ουσιώδη και βασικά χημικά στοιχεία, από τον μοριακό συνδυασμό των οποίων αποτελείται ό,τι υπάρχει στον κόσμο μας, τα αστέρια, οι πλανήτες, τα βουνά, τα δέντρα, τα ζώα, τα άψυχα αντικείμενα, εμείς οι ίδιοι. Με την διάσπαση του ατόμου η σύγχρονη επιστήμη, η πυρηνική φυσική, που ασχολείται με την δομή του ατόμου, προχώρησε ένα βήμα περαιτέρω, τεκμηριώνοντας την σύστασή του στα υποσωματίδια, ηλεκτρόνια και νουκλεόνια, δηλαδή ηλεκτρόνια που περιστρέφονται γύρω από τα νουκλεόνια, τα υποδωματίδια του πυρήνα, και ακόμη περαιτέρω στα δομικά στοιχεία των τελευταίων, τα κουάρκ, που μέχρι σήμερα θεωρούνται αδιαίρετα, δίχως εσωτερική δομή, δίχως τη ιδιότητα να αποτελούνται από άλλα μικρότερα σωματίδια.
Ας κάνουμε εδώ μια καλύτερη ανάλυση του πράγματος, παίρνοντας ως παράδειγμα μία σταγόνα νερό, για να δούμε πόσο μικρή είναι η δομή της. Αν μοιράσουμε μία σταγόνα νερό στα επτά δισεκατομμύρια κατοίκων της γης, ο καθένας θα πάρη τριακόσια δισεκατομμύρια μόρια. Δηλαδή μία σταγόνα νερού έχει γύρω στα δύο εξάκισεκατομμύρια μόρια. Το κάθε μόριο νερού αποτελείται από δύο άτομα υδρογόνου και ένα άτομο οξυγόνου. Ας πάμε ακόμη βαθύτερα στη δομή της ύλης ενός από τα δύο χημικά αυτά στοιχεία. Το ένα άτομο υδρογόνου έχει ένα ηλεκτρόνιο και ένα νουκλεόνιο, το πρωτόνιο. Και ένα νουκλεόνιο αποτελείται από τρία κουάρκ. Δηλαδή κάθε ένα πρωτόνιο η νετρόνιο που υπάρχει σε κάθε χημικό στοιχείο, π. χ. οξυγόνο, ασβέστιο, σίδηρο, νάτριο, μαγνήσιο, άνθρακας, χαλκός, φώσφορο, αποτελείται από τρία κουάρκ. Σημειώστε τον αριθμό που δηλώνει την ποσότητα. Τρία κουάρκ! Ιδού η αποκάλυψη της θείας τριαδικότητας μέσα στην ύλη. Ο αριθμός των υποσωματιδίων που δίνουν σχήμα και μορφή στα όντα μαρτυρεί τον Δημιουργό.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το θέμα μας; Ακούστε λοιπόν. Αν και αναπόδεικτες, εντούτοις προσεκλύουν το επιστημονικό ενδιαφέρον οι σύγχρονες θεωρίες των χορδών η υπερχοδρών. Σύμφωνα με αυτές, τα μικρότερα στοιχεία της ύλης δεν είναι τίποτε άλλο από μορφικές εκφράσεις δονούμενης ενέργειας. Δηλαδή αυτά τα κουάρκ, τα πρωτογενή σωματίδια, από τα οποία αποτελούνται τα ατομικά υποσωματίδια, γίνονται αντιληπτά ως έκφραση δραστηριότητος μικροσκοπικών ενεργειακών χορδών, δίχως μέγεθος, που παλλονται με συγκεκριμένη συχνότητα και καθώς πάλλονται μορφοποιούνται και ουσιώνονται ως κουάρκ, όπως πάλλονται οι χορδές της κιθάρας και δημιουργούν τον ήχο και τη μελωδία. Σαν κάποιος να χτυπά τις ενεργειακές αυτές χορδές, να τις δίνη σχήμα με τις παλμικές τους ταλαντώσεις και να τις κάνη κουάρκ, αυτά να συνθέτουν ανά τρία ένα πυρηνικό υποσωματίδιο, αυτό να ενώνεται με άλλα και να φτιάχνει τον πυρήνα του ατόμου, το άτομο να ενώνεται με άλλα και να φτιάχνουν μαζί τα ενενήντα δύο χημικά στοιχεία της φύσης, που κι εκείνα με τη σειρά τους ενούμενα να σχηματίζουν μέσω μοριακών συνδυασμών τον αέρα, τα βουνά, τους πλανήτες, το Σύμπαν. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από την μουσική. Πάρτε μία κιθάρα και κτυπήστε μία χορδή. Θα παρατηρήσετε ότι το πλάτος της μεγαλώνει και η ίδια αποκτά στα μάτια μας ένα οβάλ σχήμα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα κουάρκ. Οι ταλαντώσεις της ενέργειας ευθύνονται για τον σχηματισμό της ύλης.
Ας μεταφερθούμε από τον μικρόκοσμο στον μακρόκοσμο. Θα χρησιμοποιήσω εδώ τα λόγια του παγκοσμίας φήμης μουσικοσυνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου: «Για μένα το Σύμπαν είναι ήχος και ο ήχος δημιουργεί το Σύμπαν». Ας θυμηθούμε επίσης ότι και ο Πυθαγόρας, ο σπουδαίος αυτός και σοφός έλληνας επιστήμονας και φιλόσοφος, έλεγε πως οι αποστάσεις μεταξύ των ουρανίων σωμάτων διέπονται από απλές αριθμητικές σχέσεις, όπως ακριβώς και η μουσική δεν είναι τίποτε άλλο από αριθμητικές σχέσεις και αναλογίες των μουσικών κλιμάκων. Πέραν τούτων σημειωθήτω ότι προσφάτως επιστήμονες κατόρθωσαν να καταγράψουν ηχητικά σήματα πλανητών και γαλαξιών, γεγονός που αποδεικνύει πως το Σύμπαν είναι μία συμφωνία εγχόρδων, τόσο στον μικρόκοσμο, όσο και στον μακρόκοσμο, πως είναι Σύμπαν εναρμόνιο, Σύμπαν μουσικό, με τάξη, μουσικούς κανόνες και ομορφιά, παρά την ποικιλότητά του, την φαινομενική αταξία και το χαώδες της εκτάσεώς του. Σκεφθείτε ότι ακόμη και ένα ποσοστό από τα παράσιτα που ακούμε στα ραδιόφωνα, όταν ψάχνουμε σταθμό, προέρχεται από το διάστημα.
Τόσο η αρχαιοελληνική φιλοσοφική σκέψη, όσο και η αγιοπατερική θεολογική ερμηνεία της σύστασης του κόσμου και της ύπαρξης των όντων μέσα σε αυτόν, προσέγγισαν με σχετική και απόλυτη αντίστοιχα επιτυχία το μυστήριο της συμπαντικής πραγματικότητος. Ήδη οι πατέρες της Εκκλησίας, κάνοντας λόγο για ουσία και ενέργεια στα άκτιστα και τα κτιστά όντα, προσδιόρισαν την θεμελιώδη αρχή του υπάρχειν και του δύνασθαι. Η ουσία είναι το υπαρκτικό υπόβαθρο των όντων, η δε ενέργεια είναι η ιδιότητα των όντων να βρίσκονται μέσα σε ένα πεδίο δυνάμεων και ιδιοτήτων. Μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η πατερική θέση για την συνύπαρξη ουσίας και ενέργειας στα όντα επιβεβαιώνεται εν τοις πράγμασιν από την σύγχρονη επιστήμη, αφού ύλη και ενέργεια κατά την επιστημονική θεώρηση είναι αλληλεπιδράσεις του γεγονότος της ύπαρξης, μάλλον δε, όπως φαίνεται και από την θεωρία των χορδών, η ύλη είναι μορφοποιούμενη ενέργεια η εν τέλει στο βάθος του πράγματος η ενέργεια είναι ύλη σε πρωτογενή άμορφη μορφή. Ας μην ξεχνούμε επίσης ότι, κατά πως λέγει η Παλαιά Διαθήκη, «εν αρχή» «εγένετο φως», τα πάντα ξεκίνησαν έχοντας ως αφετηρία το φως, δηλαδή την ενέργεια, άποψη επιστημονικά σήμερα αποδεκτή.
Σύμφωνα με την ορθόδοξη θεολογία το Σύμπαν δημιουργήθηκε «εκ μη όντος», και τούτο δεν σημαίνει εκ του μηδενός, αλλά όχι εκ του όντως Όντος, δηλαδή όχι από την ουσία του Θεού. Η αρχαιοελληνική φιλοσοφία θεωρούσε δεδομένη την αΐδια ύπαρξη του κόσμου, το δε θείον ήταν ακόμη και αυτό υποταγμένο σε αυτήν την αδήριτη πραγματικότητα. Ακόμη και το πρωταρχικό ον, από το οποίο ξεκίνησαν όλα, είτε το εν στον Πυθαγόρα, είτε το άπειρον στον Αναξίμανδρο, είτε ο νους στον Αναξαγόρα, είτε κάποιο άλλο πρωταρχικό στοιχείο της φύσης που ευθύνεται για τον σχηματισμό των επιμέρους όντων, έχει αυθύπαρκτη και προαιώνια διάσταση, σαν να πρόκειται για ένα αχειροποίητο μουσικό όργανο. Η δε μετά θείας αποκαλύψεως πατερική θεολογία για την ερμηνεία της δημιουργίας μίλησε για τους λόγους των όντων, τις αιτίες τους δηλαδή, που δεν είναι άλλοι από τις ενέργειες του Θεού. Αν υπάρχει δηλαδή ενέργεια που ταλαντώνεται ως χορδή και μορφοποιείται ως ύλη, είναι επειδή η ενέργεια του Θεού παρέχει αυτήν την δυνατότητα της ύπαρξης κτιστής ενέργειας και ουσίας στα όντα. Κι αν το Σύμπαν είναι μουσικό, αυτό συμβαίνει, γιατί υπάρχει έξω από αυτό ένας μαέστρος, ένας μουσικοσυνθέτης, ένας κατασκευαστής του κοσμικού μουσικού οργάνου, που με το χέρι Του χτυπά τις χορδές και παράγει μουσική.
Ζητώ συγγνώμη για το εξειδικευμένον και δυσνόητον ίσως της αποψινής ομιλίας, αλλά σκοπός μου είναι να τονισθεί ότι η κτιστή πραγματικότητα αποκαλύπτει εν εαυτή, βοώσα, μάλλον μελωδούσα, την δόξα του Δημιουργού και ότι η χριστιανική θεώρηση περί της δημιουργίας είναι εκατό τοις εκατό αληθινή. Μάλιστα θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Σύμπαν ψάλλει βυζαντινά στα τρία γένη, το εναρμόνιο της αρμονίας, το χρωματικό της ποικιλομορφίας και το διατονικό της ευταξίας. Κι όπως ο ρυθμός μετατρέπει την απόκλιση σε ομοφωνία, η μελωδία δίνει συνέχεια στο ασύνδετο, η αρμονία κάνει το ασύμφωνο συμβατό, κατά τον ίδιο τρόπο, από το μικρότερο σωματίδιο μέχρι την τρομακτικότερης μάζας μαύρη τρύπα, ο,τιδήποτε μέσα στο Σύμπαν ομοφωνεί με έτερα κτιστά ως προς κοινούς φυσικούς νόμους, συνδέεται με αυτά σε κοινά σύνολα και συμβαδίζει με αυτά προς ένα κοινό σκοπό. Όλα αυτά τα μουσικά δεδομένα, η μελωδία, η αρμονία, ο ρυθμός, ο συντονισμός, δεν θα ήταν δυνατόν να συνεργήσουν σε ένα μουσικό Σύμπαν αδημιούργητο. Μπορεί ας πούμε η τυχαιότητα να παραγάγει ήχο, αλλά δεν μπορεί να παραγάγει καλοφωνική αρμονική μελωδία, διότι οι τονικές αναβάσεις και καταβάσεις σε συγκεκριμένες ρυθμικές σχέσεις και υπό σαφείς μουσικούς κανόνες προϋποθέτουν νοητική λογική διεργασία.
Μέσα σε αυτό το μουσικό Σύμπαν εισέρχεται ένας καθοριστικός παράγοντας, ο Λόγος, ο Θεός Λόγος. Και εισέρχεται για ένα και μόνον λόγο, για να γίνει και Αυτός μέλος στο κοσμικό μέλος. Σαρκώνεται, πεθαίνει, ανασταίνεται, για να μπορεί να μελίζεται ο Λόγος και να λογοποιή μελιζόμενος και μη διαιρούμενος το μέλος που μελωδεί το Σύμπαν, για να δίνη σωματούμενος νόημα στη μελωδία των διαπασών σωματιδίων και να εισαγάγει τις παλλόμενες ενεργειακές ταλαντώσεις στο χώρο του Αχωρήτου και στις διαστάσεις του Αδιαστάτου, ένθα η άκτιστη ενέργεια, το άκτιστο φως της χάριτός Του, ένθα ο δίχως φθορές «ήχος καθαρός εορταζόντων» και οι μόνιμες φυσικές αλλοιώσεις των όντων.
Το Μουσικό Σύμπαν γίνεται ένας ψαλμωδός της θείας δόξας, αποδεχόμενο ως βάση των μελωδούντων μερών του τον Πα της Πατρικής αιτίας που με τον Βου της προνοητικής Του βουλήσεως φέρνει τα πάντα στο είναι και κάνει τον κόσμο γάνος στον Γα της χάριτος, δηλαδή λαμπερό κόσμημα, έτσι ώστε το Σύμπαν ολάκερο να δικαιωθεί στον Δι της δικαιοσύνης Αυτού που έφτασε μέχρι τον Κε της κενώσεως, και δικαιωμένο να βροντοφωνάξει «Ζω, γιατί ζει εν εμοί Αυτός που έγινε μέλος μου, για να εισέλθω εγώ στο όλον Του και να ολοκληρωθώ στο Νή της νηπενθούς βασιλείας Του». Το Σύμπαν καλείται να ανέβει υπερβατώς την κλίμακα της μουσικής διαδρομής των μερών του, των μελών του, μέχρι τον άνω Πα της Πατρικής εν δεξιών καθέδρας, να αγιαστεί ολάκερο μέσα στις ακτίνες του θείου φωτός, να μεταμορφωθή από την άκτιστη θεία ενέργεια του Τριαδικού Θεού. Καλείται το ιδιόμελο Σύμπαν να γίνη προσόμοιο του Θεού Λόγου.
Μέσα στον χωροχρόνο τα πάντα παράγουν ήχο, συνηχώντας τον υπέροχο κοσμικό ψαλμό της θείας δόξας· οι πλανήτες, οι γαλαξίες, ακόμη και οι μαύρες τρύπες, τα τεράστια δηλαδή εκείνα αστέρια, οι σβησμένοι εκείνοι ήλιοι, όπου η βαρυτική δύναμη είναι τρομακτικά μεγάλη, ασύλληπτη θα λέγαμε, ώστε ακόμη και το ίδιο το φως αδυνατεί να ξεφύγη, εξ ου και ο επιθετικός προσδιορισμός του μαύρου. Σύμφωνα με την επιστημονική ορολογία μαύρη τρύπα ονομάζεται το σημείο εκείνο του διαστήματος, όπου υπήρχε κάποτε ο πυρήνας ενός γιγάντιου άστρου, που έχασε την μάχη με την βαρύτητα, με αποτέλεσμα τα υλικά του να συμπιεστούν και να συμπυκνωθούν τόσο πολύ, ώστε η ίδια του η μάζα να ασκεί τεράστια έλξη σε ο,τιδήποτε βρίσκεται γύρω η κοντά σε αυτό, ακόμη και στο ίδιο το φως.
Ο Χριστός γίνεται κομμάτι του κόσμου και έλκει τον κόσμο προς Εαυτόν με την πανίσχυρη βαρυτική δύναμη της αγάπης Του, όχι όμως για να παγιδεύσει το φως ή να συμπιέσει τα δημιουργήματά Του, έτσι ώστε αυτά να καταρρεύσουν, χάνοντας την ταυτότητά τους, αλλά ίσα ίσα, για να τα απελευθερώσει από την κατάρρευση που συνιστά η φθορά της αμαρτίας και να τα γεμίσει με φως. Σύμφωνα με την θεολογία της Εκκλησίας μας, τα πάντα θα καταυγαστούν μέσα στο φως αυτό του Χριστού. Θυμηθείτε τι λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στον κανόνα της αναστάσεως: «Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια». Κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας δεν πρόκειται να υπάρξει ούτε ένα απειροελάχιστο τμήμα της υλικής δημιουργίας, ούτε ένα κουάρκ λόγου χάριν, που να μην λαμπρυνθεί μέσα στο φως του Χριστού.
Υπάρχουν γεγονότα και φαινόμενα μέσα στο Σύμπαν, τα οποία δεν είναι δυνατόν να προσπελάσουμε ακόμη και να αντιληφθούμε εμπειρικά με τις αισθήσεις. Ας κάνουμε ένα ταξίδι από την γειτονιά μας στις εσχατιές του Σύμπαντος. Η αφετηρία μας είναι το ηλιακό μας σύστημα. Ο ήλιος μας με τους εννέα δορυφόρους του, τους εννέα πλανήτες του συστήματος. Προχωρώντας μέσα στον γαλαξία μας θα δούμε κι άλλους ήλιους μεγαλύτερους από τον δικό μας και χίλιες φορές λαμπρότερους. Εκατό δισεκατομμύρια ήλιοι με τρισεκατομμύρια πλανήτες γύρω τους συνθέτουν τη μορφή του γαλαξία μας. Καθώς απομακρυνόμαστε βλέπουμε τον γαλαξία μας να μικραίνει, να γίνεται σαν ένα μικρό φωτάκι, σαν ένας λαμπερός κόκκος άμμου, και κοντά σε αυτόν παρατηρούμε κι άλλα φωτάκια, κι άλλους κόκκους, χιλιάδες, εκατομμύρια και δισεκατομμύρια, συγκεκριμένα περί τα εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες. Αναλογιστείτε την μικρότητα των διαστάσεών μας, των διαστάσεων του κόσμου, όπως τον γνωρίζουμε κι όσο τον γνωρίζουμε. Και μετά από αυτό το ταξίδι να έρχεται και η επιστημονική κοινότητα των αστροφυσικών να μας τονίσει πως ό,τι έχουμε δει είναι τίποτε άλλο, παρά μόνον το τέσσερα τοις εκατό από αυτό που υπάρχει, γιατί το υπόλοιπο ενενήντα έξι τοις εκατό είναι σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια, που δεν συλλαμβάνονται από τις αισθήσεις μας, γιατί δεν ισχύουν για αυτό το ενενήντα έξι τοις εκατό οι φυσικοί νόμοι. Εντούτοις και παρά την φαινομενική μικρότητά του ο άνθρωπος είναι ό,τι αξίζει μέσα στο Σύμπαν. Θα έλεγα μάλλον ότι το Σύμπαν είναι κομμάτι του ανθρώπου κι όχι ο άνθρωπος κομμάτι του Σύμπαντος. Χειροκροτήσατε ποτέ ένα μουσικό όργανο συναυλίας η την μπακέτα του μαέστρου; Για σκεφτείτε! Μια συμφωνική ορχήστρα μπορεί να δώσει συναυλία χωρίς μουσικούς και μαέστρο; Τι αξία έχουν τα μουσικά όργανα δίχως τους οργανοπαίκτες; Όλα έγιναν για τον άνθρωπο και όλα δόθηκαν αφειδώς, απλόχερα, στον άνθρωπο. Αυτός είναι τελικά που κάνει το Σύμπαν αρμονικό, που κάνει το Σύμπαν να εκτελεί όχι ένα κοσμικό τραγούδι τύπου ευρωπαϊκής μουσικής, αλλά μία ψαλμωδία βυζαντινής λατρευτικής μουσικής, ψάλλοντας «ότι τα σύμπαντα δούλα Σά», «αινείτε Αυτόν ήλιος και σελήνη…πάντα τα άστρα και το φως…οι ουρανοί των ουρανών» και αναγνωρίζοντας ως βασιλέα του τον άνθρωπο εν Χριστώ.
Θα επιθυμούσα να ολοκληρώσω την αποψινή ομιλία με τα εξής λόγια του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μεσογαίας κυρίου Νικολάου: «Το σύμπαν βέβαια δεν αποδεικνύει τον Θεό. Απλά Τον υποδεικνύει και ίσως Τον επιδεικνύει. Ο Θεός δεν αποδεικνύεται. Θεός που αποδεικνύεται με παρατηρήσεις, τηλεσκόπια, εξισώσεις, σκέψεις, θεωρίες, μεθόδους, ότι υπάρχει η ότι δεν υπάρχει, δεν υπάρχει. Ο Θεός φανερώνεται. Το Σύμπαν διευκολύνει τη φανέρωση του Θεού. Υπογραμμίζει την πίστη στον Θεό. Κάνει την παρουσία του Θεού να φαίνεται πολύ πιο πιθανή και λογική από την απουσία Του. Το Σύμπαν υπάρχει κυρίως, για να επιβεβαιώνει τη θεϊκή υποψία».
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ
Βέροια 3-2-2013
Πρωτοπρ Οικουμεν.Θρόνου Στυλιανού Μακρή, Δρος Θ.
πηγη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου